Moeder Theresa vs Max Havelaar

Pedro is een kleine koffieboer. Hij voelt zich gelukkig als hij zijn koffie met 10% winstmarge kan verkopen.

Hij heeft geen direct contact met de industrie dus heeft hij een handelaar nodig om zijn koffie aan de industrie te verkopen.

De handelaar, mijnheer Droogstoppel[1] die de koffie van Pedro koopt heeft per definitie meer macht dan Pedro, omdat hij van verscheidene boeren zoals Pedro koopt.

Voor de handel tussen Pedro en mijnheer Droogstoppel betekent dat, dat het mijnheer Droogstoppel is die de onderhandelingsmacht heeft en niet Pedro. Als mijnheer Droogstoppel het voor het zeggen heeft (d.w.z. als de overheid van Pedro hem door directe subsidies of indirect door subsidieaankopen niet beschermt) dan zal mijnheer Droogstoppel Pedro een superlage prijs voor zijn koffie aanbieden.

Hierop zal Pedro failliet gaan, maar dat zal mijnheer Droogstoppel een zorg zijn. Volgend jaar zoekt hij andere kleine boeren die geen andere keus hebben dan een superlage prijs te aanvaarden.

De kleine boeren die niet failliet willen gaan zullen niet alleen gedwongen worden om hun winstmarges tot nul te laten zakken, maar ook kinderarbeid en niet milieuvriendelijke landbouwpraktijken te gebruiken om hun kosten te minimaliseren.

Zo werkt het. In de populaire economie heet dit proces ‘race to the bottom’.

***
“... Max Havelaar, ook de naam van het enige en onafhankelijke fairtrade keurmerk voor voedsel waarvan de producenten in Latijns-Amerika, Afrika en Zuidoost Azië door de afnemers een hogere prijs dan de wereldmarktprijs wordt betaald. Hier bovenop ontvangen de producenten als extra nog een premie. De naam is ontleend aan het boek Max Havelaar (1859) van Multatuli, waarin het onrecht aan de kaak wordt gesteld van de koffieboeren in toenmalig Nederlands-Indië. Het keurmerk garandeert dat organisaties van kleine boeren of plantages in ontwikkelingslanden een eerlijke prijs ontvangen voor hun producten” aldus Wikipedia.

Stel dat Pedro, de Max Havelaar certificering krijgt. Hierdoor belooft hij om van milieuvriendelijke praktijken gebruik te maken, geen kinderarbeid te benutten enz. Bovendien krijgt hij een extra premie voor zijn Max Havelaar gecertificeerde koffie.

Voor mijnheer Droogstoppel maakt dit niet zoveel uit. Hij betaalt de gemiddelde marktprijs voor Pedro's koffie (terwijl Pedro vanwege de aanvullende Max Havelaar-premie meer dan de gemiddelde marktprijs verdient).

Voor de industrie (koffiebranders) is het ook ‘business as usual’. De koffiebrander betaalt de gemiddelde marktprijs voor mijnheer Droogstoppel's koffie.

De koffiebrander brandt de koffie. Aan de consument verkoopt hij de niet-gecertificeerde koffie voor de gewone prijs en de Max Havelaar gecertificeerde koffie van Pedro voor een hogere prijs.

Dus Pedro's premie voor de Max Havelaar certificering wordt eigenlijk door de consument betaald!

***
'There is no alternative!' Margaret Thatcher gaf keihard aan dat bezuinigen en ingrijpen in sociale voorzieningen onontkoombaar was. Het waren de jaren tachtig. Het decennium waarin het neoliberalisme de hele wereld overnam.

Neoliberalisme staat voor ‘het economisch liberalisme’ of ‘het klassiek liberalisme’ zoals dit door Adam Smith omschreven werd.

Het neoliberalisme pleit voor het volledig liberaliseren van de markten en de handel en decentraliseren van de besluitvorming, dus uitsluiten van de staatsondernemingen.

Het is niet voor niets dat neoliberalisme vaak met het sociale darwinisme wordt geassocieerd. Wanneer u de markten en de handel volledig liberaliseert en de staat uitschakelt, zult u volledig het ‘only the fittest will survive’ gerealiseerd hebben, net zoals in het darwinisme.

Dat houdt ook in dat de zwakkeren zullen sterven. En sterven doen ze ook.

***
Vele mensen beweren dat neoliberalen niet van Max Havelaar/Fairtrade houden.

Om twee redenen is dit moeilijk te begrijpen.

Ten eerste, terwijl de Max Havelaar certificering zijn werk doet, eerbiedigt hij de grenzen van het neoliberalisme: in het land van Pedro zijn de markt en de handel nog volledig vrij. De besluitvorming blijft nog gedecentraliseerd; de overheid van het koffieproducerende land is nog strikt gebonden aan de overeenkomsten die met de Wereldbank getekend zijn en die de mogelijkheid uitsluiten dat de overheid zijn landbouw mag subsidiëren. Terwijl Perdro Max Havelaar premie krijgt blijft het land van Pedro nog strikt neoliberaal!

Ten tweede, zelfs als de Max Havelaar certificering het neoliberalisme uitdaagt, omdat de premie van Max Havelaar van Pedro merendeels door de consument wordt betaald, kan hij nooit doorgroeien tot een mainstream-programma. Met de Max Havelaar certificering wordt het lot van Pedro, die een slachtoffer van het neoliberalisme is, aan de consumenten over gelaten, die zelf ook slachtoffer van hetzelfde systeem zijn. Hun koopkracht vermindert ook onophoudelijk als resultaat van de liberaliseringen en privatiseringen. ‘No wonder’ terwijl 75% van de Nederlandse bevolking de Max Havelaar gecertificeerde koffie waardeert, is slechts 3% bereid om de extra prijs ervoor te betalen.[2]

***
Wat heeft Multatuli's Max Havelaar te maken met dit alles?

Niet veel.

In zijn beroemde roman beschuldigde Multatuli een systeem dat uit een wreed en corrupt kolonistisch beleid, corrupte inheemse administratie, onmenselijke handelaren, krijgsheren, en racistische geestelijken bestond. Terwijl de Max Havelaar/Fairtrade certificering dit op de een of andere manier nog steeds bestaand systeem volledig negeert.

Het Max Havelaar/Fairtrade programma lijkt eerder op een liefdadigheidsprogramma -- en er is niets mis mee met liefdadigheid. Maar dat is zeer anders dan wat Multatuli met zijn roman Max Havelaar wilde bereiken.

Dus waarom niet de naam van het programma naar ‘Mother Theresa certificering’ omzetten?
Dit is bovendien gemakkelijker uit te spreken voor diegenen die geen Nederlands spreken.



Evren Madran


[1] Naam van de handelaar in de roman Max Havelaar
[2] http://www.fmn-vereniging.nl/main/downloads/7c0cfc80Max%20Havelaar.pdf