‘Van de maan afgezien zijn we allen even groot’

Multatuli

Internet heeft niet altijd betrouwbare informatie, maar is zeer nuttig wanneer u een inleidend onderzoek doet.
Toen wij besloten ons eerste nummer aan Multatuli te wijden hebben wij voor het inleidend onderzoek heel wat van Internet gebruik gemaakt.

Terwijl we van de ene hyperlink naar de andere sprongen trok één ding onze aandacht: wegens gebrek aan subsidie loopt het Multatulimuseum in Amsterdam kans om zijn deuren te moeten sluiten.

Wij waren enigszins gefrustreerd. Voor de Nederlandse overheid was ‘de grootste Nederlandse schrijver aller tijden’ te zijn dus niet voldoende om een museum te hebben.

In onze frustratie dachten wij dat de echte grond voor de subsidiebesnoeiing aan iets anders lag dan de krimpende economie. Multatuli is niet door alle Nederlanders bemind voor wat hij indertijd heeft onthuld. Het is best mogelijk dat het huidige kabinet, waarvan de minister-president onze samenleving onlangs heeft opgeroepen om terug te keren naar de mentaliteit van onze kolonistische voorouders (toespraak Balkenende; ‘terug naar de VOC mentaliteit’), het kleine bedrag bestemd voor het Multatulimuseum als overbodig beschouwt.

***

Het leek ons een goed idee om het Multatulimuseum te bezoeken voordat het verdwenen zou zijn. Op de keper beschouwd was het Multatulimuseum een ideale plek om uit de eerste hand informatie over Multatuli te verkrijgen.

We hebben Jos van Waterschoot, de conservator van het museum om een afspraak voor een interview gevraagd. Spoedig kregen wij een vriendelijk antwoord van hem: wij waren van harte welkom.

***

Het museum ligt in het hart van Amsterdam op enkele minuten loopafstand van het centraal station. Het ligt onopvallend in een donkere zijstraat.

Het huis dat voor het Multatulimuseum werd gekozen was niet echt representatief voor de man zelf.

Het was niet het huis waar hij zijn puberteit doorbracht die hij op een briljante wijze in zijn boek ‘Woutertje Pieterse’ beschreef. Noch was het het huis waarin hij zijn beroemde boeken en brieven schreef. Het was het huis waarin hij geboren werd en als baby en kleuter een paar jaar leefde.
We dachten tja, het is eigenlijk niet erg als dit museum gesloten wordt want Multatuli verdient eigenlijk veel beter dan dit.

*** De conservator verwelkomde ons vriendelijk. Hij was jonger dan wij gedacht hadden. Toen we het bezoekersboek tekenden merkten wij dat het museum dagelijks veel bezoekers kreeg. Voorts viel het ons op dat er in het boek veel Turkse namen stonden. Kennelijk komen veel Nederlanders van Turkse afkomst het museum bezoeken in het kader van schoolreizen.
Jos was zo vriendelijk geweest om onze vragen uitvoerig te beantwoorden.
Hieronder vindt u een samenvatting van dit interview.

***

“We noemen hem Multatuli, maar zijn echte naam is Eduard Douwes Dekker. Hij heeft eenmaal voor die naam Multatuli gekozen als schrijversnaam, ook om het leed te laten zien dat hij voor de goede zaak heeft moeten doorstaan. Hij leefde zonder vrouw en kinderen, hij kon niet voor ze zorgen, hij had geen geld, om voortdurend die boeken te kunnen schrijven. En om de Nederlanders duidelijk te kunnen maken van: ‘Kijk jongens, er is van alles mis in dit land en jullie moeten naar mij luisteren, want daar moeten we iets mee doen.’ En wat bedoelt Max Havelaar met wat er allemaal mis was in onze kolonie; er was ook hier in Nederland heel veel mis. Onderdrukking van arbeiders, de slechte positie van vrouwen, dat zijn allemaal problemen waar hij zich mee bezig heeft gehouden in zijn werk en dit is ook iets wat je in zijn boeken heel uitgebreid terugvindt.

Zijn belangrijkste werk, Max Havelaar is in 39 talen vertaald en bijna al die vertalingen hebben we in ons museum. Vorig jaar is er een Italiaanse vertaling geschreven van het boek dus het boek is nog steeds actueel. Nu is het idee Max Havelaar blijven hangen en daar is Multatuli bekend mee geworden maar ‘Minnebrieven’ wordt toch wel beschouwd als een belangrijk boek voor het feminisme. Dat boek is een aanzet voor het feminisme.

Als je Multatuli gaat lezen, dan valt onmiddellijk op hoe ontzettend eigentijds zijn ideeën zijn. Bijvoorbeeld hij heeft het heel vaak over Nederlanders, over de gewoontes en de volksaard van Nederlanders. Daar heeft hij heel goede waarnemingen van gedaan die buitengewoon actueel zijn en die nog één op één passen op de Nederlanders van vandaag. Dus dat aspect heeft zeker niet aan actualiteit ingeboet maar Max Havelaar en het hele idee van Max Havelaar koffie, bananen, honing, chocolade en noem maar op, eerlijke handel met de derde wereld, daar naar toe gaan, een product kopen maar niet een land leegroven en vervolgens arm achterlaten, is niet voor niets nu nog terug te vinden onder het Max Havelaar Keurmerk. De mensen hebben het boek Max Havelaar als kapstok genomen. Daar stond het allemaal al in. Het idee van eerlijk handeldrijven met mensen van andere landen, eerlijke prijzen betalen dat heeft ook niet aan actualiteit ingeboet want dat doen we nog steeds niet.
Wij proberen nog steeds voor niets bananen te kopen in Zuid-Afrika die we voor een heleboel geld verkopen en de tussenhandel zoals Europese bedrijven, daar blijft het meeste geld hangen.

Hij was misschien niet de eerste die de kwalen van het leven in de koloniën opnoemde maar hij was de eerste die ook van het publiek aandacht kreeg. Hij kreeg wel de aandacht omdat hij altijd zijn vinger op de zere plek legde. Hij zei ook tegen mensen van jij doet dit of dat niet goed. Maar mensen zeiden hetzelfde ook tegen hem. Ze gingen hem aanvallen op zijn privéleven en zijn relatie met zijn vrouw. Jij doet iets ook niet goed dus wij hoeven niet naar jou te luisteren. Dit was wat de meeste Nederlanders zeiden. Ze zeggen het nog steeds. En dan zeg ik als antwoord van: ja, maar zijn zijn ideeën daardoor ook slecht?

In al zijn boeken heeft hij ook een beetje vanuit zichzelf geschreven. Hij had niet zoveel poëzie maar hij sprak vanuit zichzelf. Hij is ook een beetje Max Havelaar. Maar Max Havelaar was totaal karakterloos. Hij is alleen maar een blanke ziel. Hij schreef alleen maar positief over het karakter. De romannen in de 19e eeuw waren eigenlijk een beetje zo. De helden waren perfect en blanke mannen. Dezelfde stijl heeft hij benut in Max Havelaar. Batavus Droogstoppel is een negatieve figuur maar zegt wel af en toe van die dingen waarvan je denkt ja het klopt eigenlijk wel. De zwart-witte figuren worden een beetje gekleurd maar Max Havelaar is wel een uitzondering. Hij maakte geen fouten. Dat maakte hem aan de ene kant een held en aan de andere kant een karakterloze figuur. Hierdoor kan iedereen die het leest zich Max Havelaar voelen.

Multatuli neemt grenzen weg bij zijn ideeën. Hij was toen al revolutionair. Want hij zei dat iedereen gelijkgesteld moesten worden, ook al hebben ze een ander geloof. Hij zei ook over de islam dat de islam veel zuiverder omgaat met het geloof. Het maakt niet uit wat voor geloof je hebt als je je maar fatsoenlijk gedraagt. Hij was eerst christen en later is hij atheist geworden omdat hij alle dingen van het geloof zag. Maar hij zegt ook wel dat als je wil geloven, prima als je maar goed voor mensen zorgt. Hij is iemand die als geloof mensen vanuit alle landen gelijkstelt. Hierdoor is hij ook voor het humanisme een belangrijke figuur.

Hij inspireerde alle nieuwe stromingen van zijn tijd: liberalisme, humanisme, socialisme, feminisme enzovoort: ’Denk kritisch geloof niet wat anderen vertellen maar denk kritisch. Onafhankelijk van geloof en politici.’ ”


Interview door: Eda Yenil