Onze Multatuli (1820-1887)

Tijdens mijn 3e jaar in Nederland, toen mijn Nederlands eindelijk goed genoeg was om in het Nederlands boeken voor volwassenen te kunnen lezen, begon ik aan een zoektocht naar de Nederlandse literatuur. Ik had drie lange jaren verloren om het Nederlands onder de knie te krijgen. Daarom wilde ik geen tijd meer kwijt zijn aan middelmatige boeken. Ik wilde onmiddellijk het beste boek lezen dat ooit in het Nederlands verschenen was.

Ik hoefde niet lang te zoeken. Bijna alle bronnen wezen naar een typisch Hollandse naam: 'Max Havelaar', geschreven door Multatuli.

Ik vroeg een paar Nederlandse vrienden naar het boek. Ik kreeg te horen dat het de moeite niet waard zou zijn. Het taalgebruik van Max Havelaar zou zo ontzettend moeilijk zijn dat zelfs goed opgeleide autochtone Nederlanders zoals zijzelf het niet zouden kunnen begrijpen. (Dat bleek achteraf een ‘urban legend’ te zijn).

Ik was niet volledig overtuigd. Er klopte iets niet. Want als dat waar was waarom zou dan zo’n zeer ontoegankelijk boek als de beste roman van de Nederlandse taal beschouwd worden? En waarom zou de schrijver in zoveel bronnen de beste Nederlandse schrijver aller tijden genoemd worden?

Ik leende Max Havelaar, Multatuli' s bekendste roman, bij de bibliotheek. Met behulp van een dik woordenboek begon ik te lezen. De eerste 50-60 pagina’s waren inderdaad heel moeilijk om te begrijpen. Gelukkig werd het verhaal daarna zeer boeiend en ging het zeer vlot.

Toen ik het boek uit had ontstond er een nieuwe band tussen mij en Nederland. Die band heette Multatuli. Een literaire, sociale, humanistische en idealistische band was het. Mijn affiniteit met Multatuli werd nog intensiever toen ik las dat hij zich voor zijn idealen inzette en veel opofferde.

Het zijn dingen die ik in het hedendaagse Nederland niet gemakkelijk kan zien, maar ze bestonden dus wel! En aangezien Multatuli nog steeds één van de meest gewaardeerde schrijvers van Nederland is, worden deze eigenschappen dus wel op prijs gesteld.

***
Dat Multatuli (Pseudoniem Eduard Douwes Dekker) een van de grootste Nederlanders is heeft meerdere redenen. Ten eerste heeft hij de roman Max Havelaar geschreven. Deze uit 1860 daterende roman heeft destijds grote ophef veroorzaakt. Sommige historici beweren dat het boek Max Havelaar het einde inluidde van het koloniale tijdperk.

Ten tweede heeft hij alle nieuwe stromen van zijn tijd geïnspireerd: humanisme, socialisme, feminisme.

Tot slot blijkt hij op het literaire gebied bestendig te zijn. Hij wordt twee eeuwen na zijn sterfdag als één van de beste Nederlandse schrijvers beschouwd. In 2002 was Multatuli zelfs de beste Nederlandse schrijver aller tijden gekozen door Nederlandse letterkundigen.

***
Multatuli (1820-1977), Nederlandse vrijdenker en schrijver.

Hij werd geboren in Amsterdam in een doopsgezinde familie.

Zijn vader was scheepskapitein en zijn moeder huisvrouw.

Toen hij 18 jaar was voerde hij aan boord van het schip, waar zijn vader het commando over had, naar Nederlands Indië.

Aldaar trad Multatuli in dienst van het Nederlands koloniale bestuur als kommies van de Algemene Rekenkamer.

Vanwege zijn hoge schulden solliciteerde hij bij een functie waar hij meer geld zou kunnen verdienen en werd aangenomen. Tijdens zijn bestuur ontstond er echter een kastekort, waarvoor hij een ernstige berisping kreeg. Het leverde hem het etiket ‘eerloos’ op, waardoor Multatuli zich bijzonder gegriefd voelde. Hij begon zijn vertrouwen, in een systeem dat uit bestuurders, handelaren, geestelijken en krijgsheren bestond, te verliezen.

In 1846 trouwde hij met Tine, de baronesse van Wijnbergen en kreeg met haar twee kinderen. In 1856 werd hij benoemd tot assistent-regent in Lebak in Java. Daar trof hij een kolonistisch bestuur aan dat samen met de inheemse feodale krijgsheren de bevolking zwaar uitbuitte. Hij zag hoe het door Nederland opgestelde ‘Cultuurstelsel’ - de uitbuiting van volkeren in Java - massale hongersnood tot gevolg had.

Tevergeefs probeerde hij ontslag te nemen: zijn superieur accepteerde zijn ontslagneming niet en liet hem overplaatsen. Toen ook de gouverneur-generaal hem niet wilde ontvangen om zijn klachten aan te horen was voor Multatuli de maat vol. Hij keerde naar Nederland terug en deze keer voorgoed. Hij begon een nieuwe carrière met het schrijven van het befaamde boek Max Havelaar, of De koffieveilingen der Nederlandse Handelmaatschappij. De rest van zijn leven zette hij zich af tegen het systeem en zette hij het arme leven van een nomaad voort, net zoals vele schrijvers van zijn tijdperk.

***
Eens was er in dit kikkerland een man die Multatuli heette. Een denker, een schrijver en een vechter van een vent.

Turks noch Koerdisch was hij. Evenmin zei hij ooit iets over Turkije.

Toch noemen wij hem ‘onze Multatuli’, want hij wijst ons op de optimistische en solidaire kant van Nederland.


Evren Madran