Stichting Opinie is van start gegaan

Wij, Eda, Seda en Evren, zijn de oprichters van de Stichting Opinie. Wij komen uit Turkije. Minder dan 10 jaar geleden arriveerden we in Nederland.

Al snel was het ons duidelijk dat er in Nederland een verhitte debatsfeer heerste. Een sfeer waarin de allochtonen centraal stonden. Hoe meer we onze blikken naar Nederland richtten hoe meer we oog in oog kwamen te staan met onze eigen reflectie. Dag in dag uit werd op de televisie, op de radio, op de kranten over ons gesproken. Zelfs tijdens persoonlijke ontmoetingen, waar we keurig Nederlands poogden te spreken was het onderwerp ‘allochtonen’ niet te vermijden. We moesten telkens uitleggen hoe het kwam dat we zo goed Nederlans spraken terwijl veel van onze landgenoten dat niet konden.

Het voelde alsof we met een blinddoek voor onze ogen in een ruimte stonden waar iedereen met volle aandacht naar ons keek.

We krijgen steeds vaker van mensen die hier langer leven dan wij, te horen, dat de kans dat men zich onder dergelijke omstandigheden thuisvoelt, niet zo groot is.

***
Wij voelen dat het hoog tijd is om de blinddoek voorgoed af te doen want we staan de heersende sfeer niet toe dat die onze passie om Nederland te verkennen, bedwingt. Als Nederland haar gezicht niet vanzelf aan ons laat zien dan zoeken we het zelf, besloten wij. En dat moest vooral een positief, optimistisch gelaat zijn want we hadden genoeg van de pessimistische kant gezien!

Dat is hoe het idee 'Stichting Opinie' is ontstaan. We beschouwen Stichting Opinie als een middel voor diegenen die de optimistische en positieve kant van Nederland willen verkennen. Het is open en toegankelijk voor iedereen, maar is vooral bedoeld voor mensen van Turkse en Koerdische komaf.

Wij beginnen via een ‘Webzine’, een magazine op het Web dus, dat Opinie heet.

Het Webzine Opinie gaat positieve, optimistische en solidaire voorbeelden uit de Nederlandse geschiedenis aan het licht brengen. Wij willen tijdens onze verkenningstocht de huidige discussies over allochtonen vermijden. En wij willen onze doelgroep erop wijzen dat optimisme en solidariteit intrinsiek is in de Nederlandse samenleving. Zo willen wij de aandacht van de doelgroep trekken door voorbeelden waar men zich mee kan associëren.

Het blijft niet bij een Webzine. We hebben veel plannen, teveel om met z’n drieën te verwezenlijken.
Wilt u deze verkenningstocht met ons meelopen? Stuur ons dan een antwoord. Laat ons weten wat u van onze onderneming vindt en of u een bijdrage wilt leveren.

Met vriendelijke groeten,



Bestuur Stichting Opinie

Onze Multatuli (1820-1887)

Tijdens mijn 3e jaar in Nederland, toen mijn Nederlands eindelijk goed genoeg was om in het Nederlands boeken voor volwassenen te kunnen lezen, begon ik aan een zoektocht naar de Nederlandse literatuur. Ik had drie lange jaren verloren om het Nederlands onder de knie te krijgen. Daarom wilde ik geen tijd meer kwijt zijn aan middelmatige boeken. Ik wilde onmiddellijk het beste boek lezen dat ooit in het Nederlands verschenen was.

Ik hoefde niet lang te zoeken. Bijna alle bronnen wezen naar een typisch Hollandse naam: 'Max Havelaar', geschreven door Multatuli.

Ik vroeg een paar Nederlandse vrienden naar het boek. Ik kreeg te horen dat het de moeite niet waard zou zijn. Het taalgebruik van Max Havelaar zou zo ontzettend moeilijk zijn dat zelfs goed opgeleide autochtone Nederlanders zoals zijzelf het niet zouden kunnen begrijpen. (Dat bleek achteraf een ‘urban legend’ te zijn).

Ik was niet volledig overtuigd. Er klopte iets niet. Want als dat waar was waarom zou dan zo’n zeer ontoegankelijk boek als de beste roman van de Nederlandse taal beschouwd worden? En waarom zou de schrijver in zoveel bronnen de beste Nederlandse schrijver aller tijden genoemd worden?

Ik leende Max Havelaar, Multatuli' s bekendste roman, bij de bibliotheek. Met behulp van een dik woordenboek begon ik te lezen. De eerste 50-60 pagina’s waren inderdaad heel moeilijk om te begrijpen. Gelukkig werd het verhaal daarna zeer boeiend en ging het zeer vlot.

Toen ik het boek uit had ontstond er een nieuwe band tussen mij en Nederland. Die band heette Multatuli. Een literaire, sociale, humanistische en idealistische band was het. Mijn affiniteit met Multatuli werd nog intensiever toen ik las dat hij zich voor zijn idealen inzette en veel opofferde.

Het zijn dingen die ik in het hedendaagse Nederland niet gemakkelijk kan zien, maar ze bestonden dus wel! En aangezien Multatuli nog steeds één van de meest gewaardeerde schrijvers van Nederland is, worden deze eigenschappen dus wel op prijs gesteld.

***
Dat Multatuli (Pseudoniem Eduard Douwes Dekker) een van de grootste Nederlanders is heeft meerdere redenen. Ten eerste heeft hij de roman Max Havelaar geschreven. Deze uit 1860 daterende roman heeft destijds grote ophef veroorzaakt. Sommige historici beweren dat het boek Max Havelaar het einde inluidde van het koloniale tijdperk.

Ten tweede heeft hij alle nieuwe stromen van zijn tijd geïnspireerd: humanisme, socialisme, feminisme.

Tot slot blijkt hij op het literaire gebied bestendig te zijn. Hij wordt twee eeuwen na zijn sterfdag als één van de beste Nederlandse schrijvers beschouwd. In 2002 was Multatuli zelfs de beste Nederlandse schrijver aller tijden gekozen door Nederlandse letterkundigen.

***
Multatuli (1820-1977), Nederlandse vrijdenker en schrijver.

Hij werd geboren in Amsterdam in een doopsgezinde familie.

Zijn vader was scheepskapitein en zijn moeder huisvrouw.

Toen hij 18 jaar was voerde hij aan boord van het schip, waar zijn vader het commando over had, naar Nederlands Indië.

Aldaar trad Multatuli in dienst van het Nederlands koloniale bestuur als kommies van de Algemene Rekenkamer.

Vanwege zijn hoge schulden solliciteerde hij bij een functie waar hij meer geld zou kunnen verdienen en werd aangenomen. Tijdens zijn bestuur ontstond er echter een kastekort, waarvoor hij een ernstige berisping kreeg. Het leverde hem het etiket ‘eerloos’ op, waardoor Multatuli zich bijzonder gegriefd voelde. Hij begon zijn vertrouwen, in een systeem dat uit bestuurders, handelaren, geestelijken en krijgsheren bestond, te verliezen.

In 1846 trouwde hij met Tine, de baronesse van Wijnbergen en kreeg met haar twee kinderen. In 1856 werd hij benoemd tot assistent-regent in Lebak in Java. Daar trof hij een kolonistisch bestuur aan dat samen met de inheemse feodale krijgsheren de bevolking zwaar uitbuitte. Hij zag hoe het door Nederland opgestelde ‘Cultuurstelsel’ - de uitbuiting van volkeren in Java - massale hongersnood tot gevolg had.

Tevergeefs probeerde hij ontslag te nemen: zijn superieur accepteerde zijn ontslagneming niet en liet hem overplaatsen. Toen ook de gouverneur-generaal hem niet wilde ontvangen om zijn klachten aan te horen was voor Multatuli de maat vol. Hij keerde naar Nederland terug en deze keer voorgoed. Hij begon een nieuwe carrière met het schrijven van het befaamde boek Max Havelaar, of De koffieveilingen der Nederlandse Handelmaatschappij. De rest van zijn leven zette hij zich af tegen het systeem en zette hij het arme leven van een nomaad voort, net zoals vele schrijvers van zijn tijdperk.

***
Eens was er in dit kikkerland een man die Multatuli heette. Een denker, een schrijver en een vechter van een vent.

Turks noch Koerdisch was hij. Evenmin zei hij ooit iets over Turkije.

Toch noemen wij hem ‘onze Multatuli’, want hij wijst ons op de optimistische en solidaire kant van Nederland.


Evren Madran

Fragmenten uit Max Havelaar

“Ik ben makelaar in koffi, en woon op de Lauriergracht, N° 37. Het is myn gewoonte niet, romans te schryven, of zulke dingen, en het heeft dan ook lang geduurd, voor ik er toe overging een paar riem papier extra te bestellen, en het werk aantevangen, dat gy, lieve lezer, zoo-even in de hand hebt genomen, en dat ge lezen moet als ge makelaar in koffi zyt, of als ge wat anders zyt. Niet alleen dat ik nooit iets schreef wat naar een roman geleek, maar ik houd er zelfs niet van, iets dergelyks te lezen, omdat ik een man van zaken ben. Sedert jaren vraag ik my af, waartoe zulke dingen dienen, en ik sta verbaasd over de onbeschaamdheid, waarmede een dichter of romanverteller u iets op de mouw durft spelden, dat nooit gebeurd is, en meestal niet gebeuren kan. Als ik in myn vak--ik ben makelaar in koffi, en woon op de Lauriergracht N° 37--aan een principaal --een principaal is iemand die koffi verkoopt--een opgave deed, waarin maar een klein gedeelte der onwaarheden voorkwam, die in gedichten en romans de hoofdzaak uitmaken, zou hy terstond Busselinck & Waterman nemen. Dat zyn ook makelaars in koffi, doch hun adres behoeft ge niet te weten. (...)”

***

“Toen keek hy me heel gek aan, en zuchtte, en vatte opeens een knoop van myn jas ...

--Beste Droogstoppel, zeide hy, ik heb u iets te vragen.

Er ging my een rilling door de leden. Hy wist niet hoe laat het was, en wilde my iets vragen! Natuurlyk antwoordde ik dat ik geen tyd had, en naar de beurs moest, schoon het avend was. Maar als men zoo’n twintig jaren de beurs heeft bezocht ... en iemand wil u iets vragen, zonder te weten hoe laat het is ...

Ik maakte myn knoop los, groette heel beleefd--want beleefd ben ik altyd --en ging de Kapelsteeg in, wat ik anders nooit doe, omdat het niet fatsoenlyk is, en fatsoen gaat my boven alles. Ik hoop dat niemand het gezien heeft. (...)”

***

“--Is u juffrouw Sjaalman? vroeg ik.

--Wien heb ik de eer te spreken? zeide zy, en wel op een toon waarin iets lag, alsof ook ik wat eer had moeten brengen in myn vraag.

Nu, van komplimenten houd ik niet. Met een principaal is dit wat anders, en ik ben te lang by de zaken, om myn wereld niet te kennen. Maar om daar veel omslag te verkoopen op een derde verdieping, vond ik niet noodig. Ik zei dus kort-af, dat ik m'nheer Droogstoppel was, makelaar in koffi, Lauriergracht, N° 37, en dat ik haar man spreken wilde. Wel ja, waarom zou ik omslag maken?

Ze wees my een matten stoeltjen aan, en nam een klein meisje op den schoot, dat op den grond zat te spelen. De kleine jongen dien ik had hooren zingen, zag me strak aan, en bekeek me van 't hoofd tot de
voeten. Die scheen ook volstrekt niet verlegen! Het was een knaapje van een jaar of zes, ook al vreemd gekleed. Zyn wyd broekje reikte ter-nauwernood tot de helft van de dy, en de beentjes waren bloot van
daar tot aan den enkel. Heel indecent, vind ik. ‘Kom je om papa te spreken?’ vroeg hy op-eens, en ik begreep terstond dat de opvoeding van dat knaapje veel te wenschen overliet, anders had hy: ‘komt u’ gezegd. Maar omdat ik met myn houding verlegen was, en wel wat praten wilde, antwoordde ik:

--Ja, kereltje, ik kom om je papa te spreken. Zou hy spoedig komen, denk je?

--Dat weet ik niet. Hy is uit, en zoekt geld om een verfdoos voor me te koopen. (...)

--Stil, myn jongen, zei de vrouw. Speel wat met je prenten of met de chinesche speeldoos.

--Je weet immers dat die m'nheer gister alles heeft meegenomen.

Ook zyn moeder noemde hy: je, en er scheen een ‘heer’ geweest te zijn, die alles ‘meegenomen had’ ... een vroolyk bezoek! De vrouw scheen ook niet opgeruimd, want ter-sluik wischte zy haar oog af, terwyl zy 't kleine meisje by haar broertje bracht. ‘Dáár, zeide zy, speel wat met Nonni.’ Een rare naam. En dit deed hy.

--Wel juffrouw, vroeg ik, verwacht u spoedig uw man?

--Ik kan 't niet bepalen, antwoordde zy.

Daar liet op-eens de kleine jongen, die met zyn zusje schuitjevaren gespeeld had, deze in den steek, en vroeg my:

--M'nheer, waarom zeg je tegen mama: juffrouw?

--Hoe dan, kereltje, zei ik, wat moet ik dan zeggen?

--Wel ... zooals andere menschen! De juffrouw is beneden. Ze verkoopt schotels en priktollen.

Nu ben ik makelaar in koffi--Last & Co, Lauriergracht, N° 37--we zyn met ons dertienen op 't kantoor, en als ik Stern meereken, die geen salaris ontvangt, zyn er veertien. Welnu, myn vrouw is: juffrouw, en
moest ik nu tegen dàt mensch: mevrouw zeggen? Dit ging toch niet! Ieder moet in zyn stand blyven, en wat meer is, gister hadden de deurwaarders den boel weggehaald. Ik vond myn: juffrouw dus wèl, en
bleef er by. (...)”

***

“Als men let op de ontzettende massa javasche produkten die in Nederland worden te-koop geveild, kan men zich overtuigen van het doeltreffende dezer staatkunde, al vindt men ze niet edel. Want, mocht iemand vragen of de landbouwer zelf eene met deze uitkomst evenredige belooning geniet, dan moet ik hierop een ontkennend antwoord geven. De Regeering verplicht hem op zyn grond aantekweeken wat haar behaagt, ze straft hem wanneer hy het aldus voortgebrachte verkoopt aan wien het ook zy buiten háár, en zyzelf bepaalt den prys dien ze hem daarvoor uitbetaalt. De kosten op den overvoer naar Europa, door bemiddeling van een bevoorrecht handelslichaam, zyn hoog. De aan de Hoofden toegelegde aanmoedigingsgelden bezwaren daarentegen den inkoopprys, en ... daar toch ten-slotte de geheele zaak winst afwerpen moet, kan deze winst niet anders worden gevonden dan door juist zóóveel aan den javaan uittebetalen, dat hy niet sterve van honger, hetgeen de voortbrengende
kracht der natie verminderen zou.

Ook aan de europesche beambten wordt een belooning uitbetaald in evenredigheid met de opbrengst.

Wel wordt dus de arme Javaan voorgezweept door dubbel gezag, wel wordt hy dikwyls afgetrokken van zyn rystvelden, wel is hongersnood vaak 't gevolg van deze maatregelen, doch ... vroolyk wapperen te Batavia, te Samarang, te Soerabaja, te Passaroean, te Bezoeki, te Probolingo, te Patjitan, te Tjilatjap, de vlaggen aan boord der schepen, die beladen worden met de oogsten die Nederland ryk maken.

Hongersnood? Op het ryke vruchtbare gezegende Java, hongersnood? Ja, lezer. Voor weinige jaren zyn geheele distrikten uitgestorven van honger. Moeders boden hun kinderen te-koop voor spyze. Moeders hebben hun kinderen gegeten (...)”

***

" ‘Zie maar, zeide hy, is er niet veel rykdom in Nederland? Dat komt door 't geloof. Is niet in Frankryk telkens moord en doodslag? Dat is omdat ze daar katholiek zyn. Zyn niet de Javanen arm? 't Zyn heidenen. Hoe langer de Hollanders met de Javanen omgaan, hoe meer rykdom er zal komen hier, en hoe meer armoede daarginder. Dat is Gods wil zoo!’ (...)”

***

“ ‘Zóó, myn geliefden, was de heerlyke roeping van Israel--hy bedoelde het uitroeien der bewoners van Kanaän--en zóó is de roeping van Nederland! Neen, er zal niet gezegd worden dat het licht dat ons bestraalt, wordt weggezet onder de korenmaat, en niet ook dat wy gierig zyn in het meedeelen van het brood des eeuwigen levens! Slaat het oog op de eilanden des Indischen Oceaans, bewoond door millioenen en millioenen kinderen des verstooten zoons--en des te-recht verstooten zoons--van den
edelen God gevalligen Noach! Dáár kruipen zy rond in de walgelyke slangenholen van heidensche onkunde, daar buigen zy het zwarte kroesharige hoofd onder het juk van eigenbelangzuchtige priesters! Dáár aanbidden zy God onder aanroeping van een valschen profeet, die een gruwel is voor de oogen des Heeren! En, geliefden, zelfs zyn er die, als ware het niet genoeg een valschen profeet te gehoorzamen, zelfs zyn er die een anderen God, wat zeg ik, die goden aanbidden, goden van hout
of steen, die zyzelf gemaakt hebben naar hun beeld, zwart, afschuwelyk, met platte neuzen en duivelachtig! ja, geliefden, byna beletten my de tranen hier voorttegaan, nog dieper is de verdorvenheid van Cham's geslachte! Er zyn er onder hen, die geen God kennen, onder welken naam
ook! Die meenen dat het voldoende is, de wetten te gehoorzamen der burgerlyke maatschappy! Die een oogstlied, waarin ze hun vreugde uitdrukken over het welslagen van hunnen arbeid, beschouwen als
voldoenden dank aan het Opperwezen dat dien oogst rypen liet! Er leven daar verdoolden, myne geliefden--wanneer zulk een gruwelyk bestaan den naam van leven dragen mag!--daar vindt men wezens die beweren dat het voldoende is, vrouw en kind lieftehebben en van hunnen naaste niet te
nemen wat hun niet behoort, om 's avends gerust het hoofd te kunnen nederleggen ter-slape! Yst ge niet by dit tafereel? Krimpt uw hart niet in-een by het bedenken wat het lot wezen zal van al die dwazen, zoodra de bazuine schallen zal, die de dooden oproept ter scheiding van rechtvaardigen en onrechtvaardigen? Hoort ge niet--ja, gy hoort het, want uit de voorgelezen tekstwoorden hebt gy gezien dat uw God is een machtig God, en een God der gerechte wrake--ja, gy hoort het gekraak der
beenderen en het geknetter der vlammen in het eeuwig Gehenna waar weeninge is, en tandengeknars! Dáár, dáár branden zy, en vergaan niet, want eeuwig is de straffe! Dáár lekt de vlam met nooit voldane tong aan de gillende slachtoffers van het ongeloof! Dáár sterft de worm niet, die hunne harten dóór en dóór knaagt, zonder ooit die te vernietigen, opdat er steeds een hart te knagen overblyve in de borst van den Godverzaker! Ziet, hoe men het zwarte vel afstroopt van het ongedoopte kind dat, nauwelyks geboren, werd weggeslingerd van de borst der moeder, in den poel der eeuwige verdoemenis ...

Toen viel er een juffrouw flauw ...

‘Maar, geliefden, ging dominee Wawelaar voort, God is een God van liefde! Hy wil niet dat de zondaar verloren ga, maar dat hy zalig worde met de genade, in Christus, door het geloof! En daarom is
Nederland uitverkoren om van die rampzaligen te redden wat er van te redden is! Dáártoe heeft Hy in Zyn onnaspeurlyke Wysheid aan een land, klein van omvang, maar groot en sterk door de kennisse Gods, macht gegeven over de bewoners dier gewesten, opdat zy door het heilig nooit volprezen Evangelium worden gered van de straffen der helle! De schepen van Nederland bevaren de groote wateren, en brengen beschaving, godsdienst, Christendom, aan den verdoolden javaan! Neen, ons gelukkig Nederland begeert niet voor zich alleen de zaligheid: wy willen die ook mededeelen aan de ongelukkige schepselen op verre stranden, die daar gebonden liggen in de kluisters van ongeloof, bygeloof en zedeloosheid! Het beschouwen van de plichten die ten-dezen op ons rusten, zal het
zevende deel myner rede uitmaken.’ (...)”

‘Van de maan afgezien zijn we allen even groot’

Multatuli

Internet heeft niet altijd betrouwbare informatie, maar is zeer nuttig wanneer u een inleidend onderzoek doet.
Toen wij besloten ons eerste nummer aan Multatuli te wijden hebben wij voor het inleidend onderzoek heel wat van Internet gebruik gemaakt.

Terwijl we van de ene hyperlink naar de andere sprongen trok één ding onze aandacht: wegens gebrek aan subsidie loopt het Multatulimuseum in Amsterdam kans om zijn deuren te moeten sluiten.

Wij waren enigszins gefrustreerd. Voor de Nederlandse overheid was ‘de grootste Nederlandse schrijver aller tijden’ te zijn dus niet voldoende om een museum te hebben.

In onze frustratie dachten wij dat de echte grond voor de subsidiebesnoeiing aan iets anders lag dan de krimpende economie. Multatuli is niet door alle Nederlanders bemind voor wat hij indertijd heeft onthuld. Het is best mogelijk dat het huidige kabinet, waarvan de minister-president onze samenleving onlangs heeft opgeroepen om terug te keren naar de mentaliteit van onze kolonistische voorouders (toespraak Balkenende; ‘terug naar de VOC mentaliteit’), het kleine bedrag bestemd voor het Multatulimuseum als overbodig beschouwt.

***

Het leek ons een goed idee om het Multatulimuseum te bezoeken voordat het verdwenen zou zijn. Op de keper beschouwd was het Multatulimuseum een ideale plek om uit de eerste hand informatie over Multatuli te verkrijgen.

We hebben Jos van Waterschoot, de conservator van het museum om een afspraak voor een interview gevraagd. Spoedig kregen wij een vriendelijk antwoord van hem: wij waren van harte welkom.

***

Het museum ligt in het hart van Amsterdam op enkele minuten loopafstand van het centraal station. Het ligt onopvallend in een donkere zijstraat.

Het huis dat voor het Multatulimuseum werd gekozen was niet echt representatief voor de man zelf.

Het was niet het huis waar hij zijn puberteit doorbracht die hij op een briljante wijze in zijn boek ‘Woutertje Pieterse’ beschreef. Noch was het het huis waarin hij zijn beroemde boeken en brieven schreef. Het was het huis waarin hij geboren werd en als baby en kleuter een paar jaar leefde.
We dachten tja, het is eigenlijk niet erg als dit museum gesloten wordt want Multatuli verdient eigenlijk veel beter dan dit.

*** De conservator verwelkomde ons vriendelijk. Hij was jonger dan wij gedacht hadden. Toen we het bezoekersboek tekenden merkten wij dat het museum dagelijks veel bezoekers kreeg. Voorts viel het ons op dat er in het boek veel Turkse namen stonden. Kennelijk komen veel Nederlanders van Turkse afkomst het museum bezoeken in het kader van schoolreizen.
Jos was zo vriendelijk geweest om onze vragen uitvoerig te beantwoorden.
Hieronder vindt u een samenvatting van dit interview.

***

“We noemen hem Multatuli, maar zijn echte naam is Eduard Douwes Dekker. Hij heeft eenmaal voor die naam Multatuli gekozen als schrijversnaam, ook om het leed te laten zien dat hij voor de goede zaak heeft moeten doorstaan. Hij leefde zonder vrouw en kinderen, hij kon niet voor ze zorgen, hij had geen geld, om voortdurend die boeken te kunnen schrijven. En om de Nederlanders duidelijk te kunnen maken van: ‘Kijk jongens, er is van alles mis in dit land en jullie moeten naar mij luisteren, want daar moeten we iets mee doen.’ En wat bedoelt Max Havelaar met wat er allemaal mis was in onze kolonie; er was ook hier in Nederland heel veel mis. Onderdrukking van arbeiders, de slechte positie van vrouwen, dat zijn allemaal problemen waar hij zich mee bezig heeft gehouden in zijn werk en dit is ook iets wat je in zijn boeken heel uitgebreid terugvindt.

Zijn belangrijkste werk, Max Havelaar is in 39 talen vertaald en bijna al die vertalingen hebben we in ons museum. Vorig jaar is er een Italiaanse vertaling geschreven van het boek dus het boek is nog steeds actueel. Nu is het idee Max Havelaar blijven hangen en daar is Multatuli bekend mee geworden maar ‘Minnebrieven’ wordt toch wel beschouwd als een belangrijk boek voor het feminisme. Dat boek is een aanzet voor het feminisme.

Als je Multatuli gaat lezen, dan valt onmiddellijk op hoe ontzettend eigentijds zijn ideeën zijn. Bijvoorbeeld hij heeft het heel vaak over Nederlanders, over de gewoontes en de volksaard van Nederlanders. Daar heeft hij heel goede waarnemingen van gedaan die buitengewoon actueel zijn en die nog één op één passen op de Nederlanders van vandaag. Dus dat aspect heeft zeker niet aan actualiteit ingeboet maar Max Havelaar en het hele idee van Max Havelaar koffie, bananen, honing, chocolade en noem maar op, eerlijke handel met de derde wereld, daar naar toe gaan, een product kopen maar niet een land leegroven en vervolgens arm achterlaten, is niet voor niets nu nog terug te vinden onder het Max Havelaar Keurmerk. De mensen hebben het boek Max Havelaar als kapstok genomen. Daar stond het allemaal al in. Het idee van eerlijk handeldrijven met mensen van andere landen, eerlijke prijzen betalen dat heeft ook niet aan actualiteit ingeboet want dat doen we nog steeds niet.
Wij proberen nog steeds voor niets bananen te kopen in Zuid-Afrika die we voor een heleboel geld verkopen en de tussenhandel zoals Europese bedrijven, daar blijft het meeste geld hangen.

Hij was misschien niet de eerste die de kwalen van het leven in de koloniën opnoemde maar hij was de eerste die ook van het publiek aandacht kreeg. Hij kreeg wel de aandacht omdat hij altijd zijn vinger op de zere plek legde. Hij zei ook tegen mensen van jij doet dit of dat niet goed. Maar mensen zeiden hetzelfde ook tegen hem. Ze gingen hem aanvallen op zijn privéleven en zijn relatie met zijn vrouw. Jij doet iets ook niet goed dus wij hoeven niet naar jou te luisteren. Dit was wat de meeste Nederlanders zeiden. Ze zeggen het nog steeds. En dan zeg ik als antwoord van: ja, maar zijn zijn ideeën daardoor ook slecht?

In al zijn boeken heeft hij ook een beetje vanuit zichzelf geschreven. Hij had niet zoveel poëzie maar hij sprak vanuit zichzelf. Hij is ook een beetje Max Havelaar. Maar Max Havelaar was totaal karakterloos. Hij is alleen maar een blanke ziel. Hij schreef alleen maar positief over het karakter. De romannen in de 19e eeuw waren eigenlijk een beetje zo. De helden waren perfect en blanke mannen. Dezelfde stijl heeft hij benut in Max Havelaar. Batavus Droogstoppel is een negatieve figuur maar zegt wel af en toe van die dingen waarvan je denkt ja het klopt eigenlijk wel. De zwart-witte figuren worden een beetje gekleurd maar Max Havelaar is wel een uitzondering. Hij maakte geen fouten. Dat maakte hem aan de ene kant een held en aan de andere kant een karakterloze figuur. Hierdoor kan iedereen die het leest zich Max Havelaar voelen.

Multatuli neemt grenzen weg bij zijn ideeën. Hij was toen al revolutionair. Want hij zei dat iedereen gelijkgesteld moesten worden, ook al hebben ze een ander geloof. Hij zei ook over de islam dat de islam veel zuiverder omgaat met het geloof. Het maakt niet uit wat voor geloof je hebt als je je maar fatsoenlijk gedraagt. Hij was eerst christen en later is hij atheist geworden omdat hij alle dingen van het geloof zag. Maar hij zegt ook wel dat als je wil geloven, prima als je maar goed voor mensen zorgt. Hij is iemand die als geloof mensen vanuit alle landen gelijkstelt. Hierdoor is hij ook voor het humanisme een belangrijke figuur.

Hij inspireerde alle nieuwe stromingen van zijn tijd: liberalisme, humanisme, socialisme, feminisme enzovoort: ’Denk kritisch geloof niet wat anderen vertellen maar denk kritisch. Onafhankelijk van geloof en politici.’ ”


Interview door: Eda Yenil

Moeder Theresa vs Max Havelaar

Pedro is een kleine koffieboer. Hij voelt zich gelukkig als hij zijn koffie met 10% winstmarge kan verkopen.

Hij heeft geen direct contact met de industrie dus heeft hij een handelaar nodig om zijn koffie aan de industrie te verkopen.

De handelaar, mijnheer Droogstoppel[1] die de koffie van Pedro koopt heeft per definitie meer macht dan Pedro, omdat hij van verscheidene boeren zoals Pedro koopt.

Voor de handel tussen Pedro en mijnheer Droogstoppel betekent dat, dat het mijnheer Droogstoppel is die de onderhandelingsmacht heeft en niet Pedro. Als mijnheer Droogstoppel het voor het zeggen heeft (d.w.z. als de overheid van Pedro hem door directe subsidies of indirect door subsidieaankopen niet beschermt) dan zal mijnheer Droogstoppel Pedro een superlage prijs voor zijn koffie aanbieden.

Hierop zal Pedro failliet gaan, maar dat zal mijnheer Droogstoppel een zorg zijn. Volgend jaar zoekt hij andere kleine boeren die geen andere keus hebben dan een superlage prijs te aanvaarden.

De kleine boeren die niet failliet willen gaan zullen niet alleen gedwongen worden om hun winstmarges tot nul te laten zakken, maar ook kinderarbeid en niet milieuvriendelijke landbouwpraktijken te gebruiken om hun kosten te minimaliseren.

Zo werkt het. In de populaire economie heet dit proces ‘race to the bottom’.

***
“... Max Havelaar, ook de naam van het enige en onafhankelijke fairtrade keurmerk voor voedsel waarvan de producenten in Latijns-Amerika, Afrika en Zuidoost Azië door de afnemers een hogere prijs dan de wereldmarktprijs wordt betaald. Hier bovenop ontvangen de producenten als extra nog een premie. De naam is ontleend aan het boek Max Havelaar (1859) van Multatuli, waarin het onrecht aan de kaak wordt gesteld van de koffieboeren in toenmalig Nederlands-Indië. Het keurmerk garandeert dat organisaties van kleine boeren of plantages in ontwikkelingslanden een eerlijke prijs ontvangen voor hun producten” aldus Wikipedia.

Stel dat Pedro, de Max Havelaar certificering krijgt. Hierdoor belooft hij om van milieuvriendelijke praktijken gebruik te maken, geen kinderarbeid te benutten enz. Bovendien krijgt hij een extra premie voor zijn Max Havelaar gecertificeerde koffie.

Voor mijnheer Droogstoppel maakt dit niet zoveel uit. Hij betaalt de gemiddelde marktprijs voor Pedro's koffie (terwijl Pedro vanwege de aanvullende Max Havelaar-premie meer dan de gemiddelde marktprijs verdient).

Voor de industrie (koffiebranders) is het ook ‘business as usual’. De koffiebrander betaalt de gemiddelde marktprijs voor mijnheer Droogstoppel's koffie.

De koffiebrander brandt de koffie. Aan de consument verkoopt hij de niet-gecertificeerde koffie voor de gewone prijs en de Max Havelaar gecertificeerde koffie van Pedro voor een hogere prijs.

Dus Pedro's premie voor de Max Havelaar certificering wordt eigenlijk door de consument betaald!

***
'There is no alternative!' Margaret Thatcher gaf keihard aan dat bezuinigen en ingrijpen in sociale voorzieningen onontkoombaar was. Het waren de jaren tachtig. Het decennium waarin het neoliberalisme de hele wereld overnam.

Neoliberalisme staat voor ‘het economisch liberalisme’ of ‘het klassiek liberalisme’ zoals dit door Adam Smith omschreven werd.

Het neoliberalisme pleit voor het volledig liberaliseren van de markten en de handel en decentraliseren van de besluitvorming, dus uitsluiten van de staatsondernemingen.

Het is niet voor niets dat neoliberalisme vaak met het sociale darwinisme wordt geassocieerd. Wanneer u de markten en de handel volledig liberaliseert en de staat uitschakelt, zult u volledig het ‘only the fittest will survive’ gerealiseerd hebben, net zoals in het darwinisme.

Dat houdt ook in dat de zwakkeren zullen sterven. En sterven doen ze ook.

***
Vele mensen beweren dat neoliberalen niet van Max Havelaar/Fairtrade houden.

Om twee redenen is dit moeilijk te begrijpen.

Ten eerste, terwijl de Max Havelaar certificering zijn werk doet, eerbiedigt hij de grenzen van het neoliberalisme: in het land van Pedro zijn de markt en de handel nog volledig vrij. De besluitvorming blijft nog gedecentraliseerd; de overheid van het koffieproducerende land is nog strikt gebonden aan de overeenkomsten die met de Wereldbank getekend zijn en die de mogelijkheid uitsluiten dat de overheid zijn landbouw mag subsidiëren. Terwijl Perdro Max Havelaar premie krijgt blijft het land van Pedro nog strikt neoliberaal!

Ten tweede, zelfs als de Max Havelaar certificering het neoliberalisme uitdaagt, omdat de premie van Max Havelaar van Pedro merendeels door de consument wordt betaald, kan hij nooit doorgroeien tot een mainstream-programma. Met de Max Havelaar certificering wordt het lot van Pedro, die een slachtoffer van het neoliberalisme is, aan de consumenten over gelaten, die zelf ook slachtoffer van hetzelfde systeem zijn. Hun koopkracht vermindert ook onophoudelijk als resultaat van de liberaliseringen en privatiseringen. ‘No wonder’ terwijl 75% van de Nederlandse bevolking de Max Havelaar gecertificeerde koffie waardeert, is slechts 3% bereid om de extra prijs ervoor te betalen.[2]

***
Wat heeft Multatuli's Max Havelaar te maken met dit alles?

Niet veel.

In zijn beroemde roman beschuldigde Multatuli een systeem dat uit een wreed en corrupt kolonistisch beleid, corrupte inheemse administratie, onmenselijke handelaren, krijgsheren, en racistische geestelijken bestond. Terwijl de Max Havelaar/Fairtrade certificering dit op de een of andere manier nog steeds bestaand systeem volledig negeert.

Het Max Havelaar/Fairtrade programma lijkt eerder op een liefdadigheidsprogramma -- en er is niets mis mee met liefdadigheid. Maar dat is zeer anders dan wat Multatuli met zijn roman Max Havelaar wilde bereiken.

Dus waarom niet de naam van het programma naar ‘Mother Theresa certificering’ omzetten?
Dit is bovendien gemakkelijker uit te spreken voor diegenen die geen Nederlands spreken.



Evren Madran


[1] Naam van de handelaar in de roman Max Havelaar
[2] http://www.fmn-vereniging.nl/main/downloads/7c0cfc80Max%20Havelaar.pdf